Analfabetyzm na początku XX wieku (2)

Ponieważ trafiłam na nowe dla mnie i ciekawe źródło – Rocznik Polski statystyczny z 1917 roku, – spróbuję uzupełnić artykuł Analfabetyzm do połowy XX wieku (1).

Zmiany granic w XVIII-XIX wiekach wg Rocznika statystycznego 1917

Pamiętamy bowiem jeszcze ze szkoły o rozbiorach Polski, ale mało kto zdaje sobie sprawę, że zmiany granic, które nastąpiły pod koniec XVIII wieku na naszych ziemiach, wpłynęły na dalszy ciąg naszej historii i trwają do dzisiaj (patrz: mapka obok). W 1772 roku Polska zajmowała 753.000 km² – dwukrotnie więcej niż dzisiaj (312 679 km²).
W 1795 roku 474.000 km² należały do Rosji, 144.000 km² do Prus, zaś 135.000 km² do Austrii. Niepodległość odzyskaliśmy dopiero 11 listopada 1918, czyli przez 123 lata nasi przodkowie NIE MIESZKALI W POLSCE. Genealogowie, którzy w swoich poszukiwaniach trafiają do ancestry.com, z niesmakiem wpisują np. kraj urodzenia – Rosja czy Austria.

Tabele 53-55 wg Rocznika statystycznego 1917

Przyjrzyjmy się dokładniej danym statystycznym. Liczby w tabeli 53 dotyczą na ogół 1911 roku. Najważniejszy wydaje mi się tu rozrzut wskaźnika analfabetyzmu pośród poszczególnych zaborów.

Tabela 9. Emigracja wg Rocznika statystycznego 1917

Wyjaśnia na przykład przyczynę masowej emigracji Polaków na przełomie wieków XIX/XX: za chlebem wyjeżdżali mieszkańcy Galicji, ale przede wszystkim uciekano od biedy Królestwa Polskiego (cóż to za Królestwo Polskie, w którym królem był rosyjski car?!). Ślązacy nie emigrowali – im było dobrze. Swobodnie poruszali się po Prusach, głównie jeździli do pracy sezonowej. Nie pociągała ich Ameryka. Jednak w zaborze pruskim analfabetyzm praktycznie nie istniał: pół procenta, 5 na 1000…
W Galicji przed I wojną światową, w 1911 roku było ponad 40% niepiśmiennych, zaś w Centralnej Polsce – prawie 60%! Wobec ogólnie panującej na tych ziemiach biedy trudno było mieć nie tylko zacięcie do nauki, ale i czas, pieniądze i motywację.
A jak wyglądała sytuacja w innych krajach (Tabela 60. Analfabetyzm. Przegląd międzynarodowy)?

Tabela 60. Analfabetyzm. Przegląd międzynarodowy

Łatwo zauważyć, że słabo rozwinięte kraje z pierwszej kolumny zasadniczo różnią się od uprzemysłowionych państw w kolumnie drugiej. Odsetek niepiśmiennychh jest wielokrotnie wyższy.
Gdybyśmy dzisiaj zajrzeli do roczników statystycznych, szybko odnajdziemy ten sam podział – ponieważ wykształcenie podstawowe od 1919 roku jest obowiązkowe (podczas gdy w Prusach od 1717 roku!), nie można już patrzeć na wskaźnik analfabetyzmu. Różnice zachowały się jednak w rodzaju szkół. PRL próbował je zniwelować tzw. punktami za pochodzenie dodawanych maturzystom do wyników egzaminów wstępnych na wyższe uczelnie, ale niewiele to dało.
Jednakże to już zupełnie inna historia.

Podziel się

Dodaj komentarz