---

Wujek Czesiek był legendą rodzinną, którą poznawałam powoli. Jako dziecko oglądałam u Babci zdjęcie eleganckiej pary — pana w mundurze obok panny (nie mam dostępu do tej fotografii). To właśnie był Czesiek z narzeczoną.
Henia Rychły pochodziła gdzieś spod Warszawy, chyba z Błonia. Babcia Zosia opowiadała, że Hela pracowała w sklepie i była bardzo piękna. Zapewne byliby się pobrali, gdyby nie wojna. Zapewne.
W kolekcji starych widokówek zachowałam dwie karty adresowane do Heni:

— Z lipca 1938 od niejakiej Feli nadana w Hucisku koło Żywca. Adresatka określona została tu jako Henryka Rychłówna – to żeńska forma starego nazwiska Rychły (znane od 1428 roku), stosowana u kobiet niezamężnych.

— Z sierpnia 1938 nadana w Łomży przez Polkę (zapewne zdrobnienie imienia popularnej wówczas Apolonii) i Józka, znanego adresatce również jako Ziut. Ta widokówka jest dość ciekawa z kilku względów:
Primo – karta adresowana jest do Heni Rogalińskiej, która jednak jeszcze nie była żoną Czesia Rogalińskiego, więc nazwisko dodano jej nieco na wyrost.
Secundo – adres Heni świadczy o tym, że pracowała w Będzinie w sklepie Spółdzielni Spożywców. Sklep mieścił się na ulicy nomen-omen Małachowskiego (Czesław był synem Zofii z Małachowskich Rogalińskiej) i fotografia tej będzińskiej ulicy widnieje również na widokówce napisanej w styczniu 1936 przez Czesława do Matki (poniżej).

Tertio – a może Józek, o którym owa Pola pisze do Heni z wykrzyknikiem (Ziut!) to młodszy brat Czesława? W 1938 Czesław miał lat 26, a Józek, zwany też w rodzinie Józikiem lub Ziutkiem, miał lat 19, mógł pójść z bratem na randkę… Tego się nie dowiem, bowiem po tym, jak w 1947 prawie 30-letni Józik poznał Teresę, swą przyszłą żonę, nie mówiło się już o żadnych wcześniejszych znajomościach tego pana. W każdym razie nic mi o tym nie wiadomo.

---

Potem jednak nastąpił wrzesień 1939 roku. Przez wiele lat wiedziałam tylko, że wujek Czesiek zaginął w 1939 roku. Babcia Zosia przez lata nie do końca chciała się pogodzić ze śmiercią średniego syna. W latach pięćdziesiątych zdarzały się historie odnalezienia krewnych zagubionych podczas wojny. Kino pełne było fabuł o rannych odzyskujących po latach pamięć i powracających do rodzin…
Babcia podobno pisywała do Międzynarodowego Krzyża w Szwajcarii, poszukując Czesława. Piszę “podobno”, bo nigdy nie zetknęłam się z żadnym dokumentem na ten temat. Zofia Rogalińska zmarła w 1967, nie dowiedziawszy się niczego konkretnego o wojennych losach swego syna.

Trzeba tu dodać, że temat Katynia i innych miejsc mordów NKWD przez dziesięciolecia PRL w ogóle nie istniał.
W szkołach o tym nie uczono. Na pytania niesfornych uczniów nauczyciele historii musieli powtarzać kłamliwą wersję o winie Niemców. Praktycznie niewielu dorosłych dobrze znało tę historię. W jeszcze mniej licznych domach uczono jej dzieci – na wszelki wypadek, bo było lepiej, żeby nie wiedziały i nie zadawały głupich pytań w szkole

Słowo Katyń poznałam poza domem, już po maturze, w 1970. Na praktykach robotniczych przed studiami, tzw. zerowego roku, pracowałam z emerytowanym panem Lutkiem (Lutosław!), bardzo się polubiliśmy. Ja mu przypominałam Czarną Mańkę z przedwojennego Czerniakowa, mnie fascynowało jego imię…
Któregoś razu rozmawialiśmy i pan Lutek nagle krzyknął na mnie:
— Jak to, nie wiesz, co to jest Katyń?!?
Zaczął opowiadać i opowiadać. Kiedy wróciłam do domu i zadałam mamie proste pytanie, usłyszałam tym słynnym niewinnym tonem pretensji i oskarżeń wypowiedziane:
— Jak to “nie słyszałaś”? Przecież tam zginął wujek Czesiek! Nie, no niemożliwe, żebyśmy ci nie mówili.

Możliwe, ale to już dziś nieważne. Ważne, że od 1976 (po Ursusie i Radomiu) miałam dostęp do bibuły i czytałam wszystko na temat zbrodni NKWD.

---

Kiedy zajęłam się genealogią, przepytywałam Ojca (1919-2013) i Ciocię Niusię (1920-2005), jak zapamiętali Cześka, swego starszego brata (1912-1940).
Co prawda, Czesław w 1927 wyjechał do szkoły policyjnej w Mostach Wielkich – kiedy oni byli jeszcze dziećmi. Potem pracował w jeszcze innym mieście. Ciocia niewiele więc pamiętała. Tato zapamiętał, że >>był bardzo dobry, kiedyś zreperował mi rower; zresztą miał smykałkę do takich rzeczy.<< No cóż, przed szkołą policyjną Czesław ukończył szkołę rzemieślniczą, kształcąc się początkowo na ślusarza.

---

290x