–> Inne źródła

Im dłużej będziesz genealogiem, tym bardziej będziesz zdumiony, jak wiele informacji o Twojej Rodzinie zebrały najrozmaitsze urzędy… Od archiwów szkolnych poprzez ubezpieczalnie i urzędy meldunkowe po archiwa państwowe. Te ostatnie rejestrują 3 najważniejsze wydarzenia rodzinne: narodziny, śluby i zgony. Do pewnego czasu ruch naturalny ludności rejestrowany był przez Kościół – katolicki, ewangelicki czy inny. Są to tzw. akta metrykalne. W zasadzie akta starsze niż 100 lat znajdują się w archiwach, ale często okazuje się, że nadal spoczywają w zakamarkach parafialnych.

Akta metrykalne polskich przodków bywają w kilku językach – zależnie od zaboru, ale też od czasu sporządzenia akt:

• po polsku
• po rosyjsku – w zaborze rosyjskim, na Kresach
• po niemiecku – w austriackiej Galicji, w zaborze pruskim, ale również podczas wojny i okupacji
• po łacinie – najstarsze dokumenty na naszych ziemiach spisywane były tylko po łacinie
• po angielsku, francusku, szwedzku itd. – w przypadku emigrantów

Zabór rosyjski, Królestwo Polskie – akta metrykalne

Sposób prowadzenia akt stanu cywilnego na terenie zaboru rosyjskiego regulowały przepisy Kodeksu Cywilnego Królestwa Polskiego uchwalonego 13 czerwca 1825 roku, a obowiązującego od 1 stycznia 1826 roku.

Zgodnie z postanowieniami Kodeksu, świecka rejestracja zdarzeń stanu cywilnego zrównana została z rejestracją kościelną, w wyniku czego złączone zostały akta stanu cywilnego z metrykami kościelnymi. Zapis ten określony w art. 71 Kodeksu dotyczył osób należących do tak zwanych wyznań chrześcijańskich, czyli: rzymskokatolickiego, greckokatolickiego, prawosławnego, ewangelicko-augsburskiego i ewangelicko-reformowanego.

Oznaczało to, że osoby duchowne, w przypadku wyznania rzymsko-katolickiego – proboszczowie parafii, po odprawieniu określonego obrzędu religijnego (chrztu, ślubu, pogrzebu) spisywali akta stanu cywilnego.

Rejestracja aktów prowadzona była w dwóch odrębnych seriach ksiąg – księgach unikatów (pierwopisów) i duplikatów (wtóropisów).

Unikaty zakładane były osobno dla aktów urodzeń, małżeństw i zgonów. Prowadzono je przez dowolną liczbę lat, aż do zapisania wszystkich kart w danym tomie.

Natomiast księgi duplikatów zakładane były na każdy rok kalendarzowy i rejestrowano w nich (w wydzielonych częściach) wszystkie rodzaje aktów. Po zamknięciu księgi dla poszczególnych rodzajów akt sporządzany był skorowidz alfabetyczny z odniesieniem do numeru metryki.

W przypadku akt małżeństw skorowidz sporządzano według nazwiska mężczyzny. Pierwopisy przechowywane były w miejscu ich wytworzenia, czyli w parafiach, natomiast wtóropisy przekazywano do archiwum hipotecznego właściwego sądu pokoju.

Oprócz unikatów i duplikatów ksiąg w parafiach gromadzone były tak zwane alegata, czyli dokumenty załączane do akt małżeństw (zwane również aneksami lub aktami zbiorowymi). Stanowiły je takie dokumenty jak: odpisy metryk urodzenia lub chrztu małżonków, w przypadku ponownego ślubu – akta zgonu zmarłego małżonka, zapowiedzi wygłaszane w parafiach. Alegata składane były z duplikatami ksiąg metrykalnych w archiwach sądowych.

Szczegółowe zasady sporządzania aktów stanu cywilnego regulował wspomniany wyżej Kodeks Cywilny Królestwa Polskiego i wydawane do niego akty wykonawcze. Normatywy te określały zarówno treść i formę aktów, termin dokonywania rejestracji od momentu zdarzenia, jak i sprawy związane z przygotowaniem ksiąg.

Dużą wagę przywiązywano również do odpowiedniego zabezpieczenia akt stanu cywilnego – miały być one spisane na papierze dobrej jakości, a same księgi miały posiadać solidne i trwałe oprawy. Zgodnie z obowiązującymi przepisami, duchowni pełniący funkcję urzędników stanu cywilnego nie mogli dokonywać żadnych poprawek lub skreśleń w sporządzonym już akcie. Niedopuszczalne było również stosowanie skrótów bądź oznaczanie liczb cyframi – daty zapisywano słownie.

W Królestwie Polskim metryki do 1868 r. pisano po polsku, potem od 1868 roku, na mocy przepisów Komitetu Urządzającego z dnia 10/22 listopada 1867 roku, akta stanu cywilnego sporządzane były w języku rosyjskim. Wprowadzona została również podwójna datacja, według kalendarza gregoriańskiego i juliańskiego.

Do 1945 roku Rejestracja akt stanu cywilnego prowadzona była w parafiach. Od 1 stycznia 1946 roku, na mocy przepisów Dekretu Rady Ministrów z dnia 25 września 1945 roku „Prawo o aktach stanu cywilnego”, rozpoczęły działalność państwowe urzędy stanu cywilnego.

Obecnie zdigitalizowano i udostępniono miliony dawnych dokumentów metrykalnych i coraz łatwiej jest prowadzić badania bez wychodzenia z domu. Najczęściej kłopot początkujących polega na fakcie, że najnowsze dane osobowe objęte są ochroną. Jednak w szukaniu metryki pradziadka już nie przeszkadza GIODO.

Od wieków ludzie, którzy nie mogli się porozumieć z bliskimi – rodziną, sąsiadami, zwierzchnikami – angażowali sądy. Akta sądowe mogą okazać się ciekawymi śladami przeszłości. Dotyczą one różnych spraw.

• spory sąsiedzkie
• opieka nad nieletnimi dziećmi
• sprawy spadkowe
• sprawy przeniesienia własności nieruchomości
• sprawy karne i penitencjarne
• sprawy polityczne (partie) i gospodarcze (w szczególności budowy)
• sprawy podatkowe

W przypadku starych spraw również wiele zostało zdigitalizowane i udostępnione przez internet.

---

604x