Impulsem do dynamicznego rozwoju Łodzi, która w roku 1820 liczyła zaledwie 767 mieszkańców i 106 drewnianych domów, stało się postanowienie namiestnika Józefa Zajączka o wyznaczeniu miasta na osadę fabryczną.
Pomimo policyjno-biurokratycznego carskiego systemu zarządzania, druga połowa XIX wieku to okres wielkiego rozwoju Łodzi: szybki wzrost liczby ludności, rozwój przemysłu włókienniczego (Ziemia obiecana – Władysław Reymont). Zacieśnia się zabudowa centrum, zabudowywane są puste przestrzenie i place, drewniane dworki zastępowane są przez piętrowe murowane budowle, często pałace.
Okres panowania cara Aleksandra II z dynastii Romanowów (który był formalnie królem Polski) charakteryzuje się wieloma reformami.

• W 1850 Królestwo zostało włączone do obszaru celnego Rosji, co otworzyło wschodnie rynki.
• W 1856 r. pierwsze linie telegrafu elektromagnetycznego połączyły Warszawę przez Wilno z Petersburgiem.
• 1860 – ukazuje się pierwszy znaczek polski
• 1863 – ukończono linię kolejową łączącą Królestwo Polskie z Cesarstwem.
• 1864 – ukazy reformy uwłaszczeniowej.
• 1877 – carat wprowadza wysokie cła.

Ludność Warszawy, Łodzi i Częstochowy
(w tysiącach)

miasto	rok								język w 1931 r.*)
	1860	1880	1897	1910	1921	1931	1939	1946	p	n	ż
Warszawa	158	383	594	781	937	1172	1289	479	70%	0,1%	28%
Łódź	26	48	253	408	452	605	672	497	59%	9,0%	32%
Częstochowa	9	18	45	73	80	117	138	101	64%	1,6%	32%

*) odsetek ludności posługującej się w 1931 roku językiem polskim (p), niemieckim (n) i żydowskim (ż);
dla Częstochowy dane narodowościowe z roku 1908, kiedy to liczba ludności miasta wynosiła 70 tysięcy mieszkańców.

Moja rodzina w Łodzi

Rodzina Rogalińskich, wywodząca się od Marcina (Marcin ur. około 1785) w drugiej połowie XIX wieku przenosiła się powoli z okolic Brzezin do Łodzi. Najwcześniejszy dokument rodzinny z Łodzi, jaki znalazłam, to akt ślubu pradziadka Jana Rogalińskiego z Antoniną Kotlińską – z 30 stycznia 1869. Jan był wówczas woźnicą pocztowym, miał 26 lat.

Z innych dokumentów wynika, że moja linia Rogalińskich wprowadziła się do Łodzi między 1859 a 1869. Możliwe, że Jan (ur. 1843 w Gałkowie k. Brzezin) był pierwszym w rodzinie łodzianinem. Jego ojciec Ksawery nadal mieszkał w okolicach Brzezin.

Dziadek Stanisław Rogaliński, syn Jana, wyprowadził się z Łodzi do Częstochowy już po I wojnie – około 1918 roku. Można więc liczyć, że od około 1868 do 1918 przez 50 lat „moi Rogalińscy” mieszkali w Łodzi.

Z kolei rodzina Małachowskich – przodków mojej Babci Zosi – sprowadziła się do Łodzi z południa, z Łasku i okolic. Babcia urodziła się w Łodzi w 1887 roku i chyba była pierwszą łodzianką w tej linii Małachowskich. Małachowscy mieli również posesję w Częstochowie i większość ich dzieci (łącznie z mym Ojcem) urodziła się właśnie w Częstochowie. Dom w Łodzi sprzedali (ponoć bardzo niefortunnie) podczas kryzysu lat dwudziestych, na stałe przenosząc się do Częstochowy.
Można więc liczyć, że od około 1880 do 1925 przez ponad 40 lat „moi Małachowscy” mieszkali w Łodzi.

Źródła:

• Mały rocznik statystyczny Polski (wrzesień 1939-czerwiec 1941), wydany przez Ministerstwo Informacji Polski w Londynie w grudniu 1941;
• Rocznik Statystyczny 1948, wydany nakładem Głównego Urzędu Statystycznego, Warszawa 1949.
• Przewodnik po Częstochowie i okolicy, wydany nakładem Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego, Warszawa 1909.

Rosjanie w Polsce. Czas zaborów 1795-1915, Violetta Wiernicka, wyd. Bellona, Warszawa 2015

---

356x